Mời các bạn xem lại những hình ảnh được chụp tròn 100 năm trước ở Sài Gòn (khoảng thời gian 1921-1922), phần thứ 2. Qua những tấm ảnh đặc biệt này, bánh xe thời gian như là được xoay ngược lại để chúng ta có thể nhìn được về một thế kỷ trước và ôn cố tri tân.
Tòa Hòa Giải (Justice de Paix) ở số 115 đường Charner,được xây dựng từ thế kỷ 19 và tồn tại cho đến tận năm 1995. Trước khi tòa này được xây dựng thì từ năm 1863, một nhà thờ gỗ được xây dựng ở vị trí này. Đến năm 1880, khi Nhà Đức Đức Bà được xây dựng xong bên đường Catinat thì Nhà thờ gỗ bị dỡ bỏ, nhường chỗ cho Tòa nhà hòa giải. Tòa nhà tồn tại cho đến hơn 100 năm sau, ngày nay vị trí này là cao ốc Sunwah ở số 115 Nguyễn Huệ.
–
Một trong những công trình nổi tiếng nhất, đồ sộ và tráng lệ nhất của Sài Gòn suốt hơn 100 năm qua, đó là Dinh Xã Tây – Tòa Đô Chánh.
Tòa nhà được xây dựng trong vòng 11 năm và khánh thành vào tháng 2 năm 1909 (tròn 50 năm sau khi Pháp chiếm được Sài Gòn), tại vị trí đắc địa và nhộn nhịp nhất của Sài Gòn, ở phia cuối đường Charner (Nguyễn Huệ) nhìn ra sông Sài Gòn.
Thiết kế ᴄủa tòa Dinh Xã Tây đượᴄ mô ρhỏnɡ thеᴏ kiểᴜ nhữnɡ lầᴜ ᴄhᴜônɡ ở miền Bắᴄ nướᴄ Pháρ. Trong hình bên dưới, có thể thấy tɾướᴄ tòa nhà ɡhi ᴄhữ Hᴏtеl dе Villе, dịᴄh sanɡ tiếnɡ Anh ᴄó nɡhĩa là City Hall, tɾᴏnɡ tiếnɡ Việt ɡọi là Tòa Thị Chính. Tuy nhiên người Việt quen gọi đây là Dinh Xã Tây, theo nghĩa Việt là làng của Tây, nơi các viên chức Pháp làm việc. Công việc của Xã Tây do một viên thị trưởng người Pháp điều hành, và bên cạnh có một Hội đồng thị xã đều do chính quyền thuộc địa chỉ định.
Ban đầu thì 2 dãy nhà 2 bên của Dinh Xã Tây chỉ có một tầng, đến thập niên 1950 được nâng thêm một tầng và nối dài thêm để mở rộng không gian.
Phía trước Dinh Xã Tây là 5 bộ cửa ở lối vào được đúc bằng gang, màu sơn nguyên thủy là màu xanh rắn rỏi. Đây không phải là loại cửa kín bưng, mà được trổ hình hoa văn rất nghệ thuật. Trung tâm mỗi cánh cửa có hình 2 chữ V và S lồng vào nhau. V viết tắt cho Ville còn S chính là Sài Gòn. Ville de Saigon, tiếng Pháp, nghĩa là thành phố Sài Gòn.
Thời VNCH, tòa nhà đượᴄ ɡọi là Tòa Đô Chánh, là nơi làm νiệᴄ νà hội họρ ᴄủa ᴄhính qᴜyền thủ đô.
–
Khu vực phía trước Dinh Xã Tây, giao lộ Charner và Bonard (từ 1955 đến nay là Nguyễn Huệ – Lê Lợi). Chính giữa giao lộ này là bùng binh Bồn Kèn có thể thấy được trong hình (phía sau người phu kéo xe ở gần bên trái hình), là một bậc cao tầm 2m hình bát giác, là bùng binh đầu tiên của Nam Kỳ. Theo học giả Vương Hồng Sển, kể từ thập niên 1920 (là thời điểm chụp ảnh này), cứ mỗi chiều thứ Bảy, tại bệ này có mấy chú lính san đá thổi kèn, trỗi nhạc Tây cho người dân thưởng thức, nên dân gian gọi thành Bồn Kèn.
Bên phải hình này là một trong những nơi bán xe hơi (auto-hall) đầu tiên của Sài Gòn, thuộc sở hữu của nhà tư sản Pháp – Emile Bainier. Ông Bainier đến lập nghiệp ở Sài Gòn vào năm 1908, ông là người tiên phong đi vào thị trường mới lúc bấy giờ là buôn bán xe hơi ở Sài Gòn, khi đó vừa mới bắt đầu phổ biến trên thế giới, còn ở Đông Dương thì vẫn rất sơ khai. Năm 1909, đích thân ông Bainier đã lái xe buýt để giới thiệu phương tiện chuyên chở công cộng này cho nhiều quan chức và nhân viên chính quyền trên đường phố Sài Gòn. Không lâu sau, ông mở 2 auto-hall – cửa hàng bán xe hơi ở số 21 Bonard và số 100-102 Charner (chính là vị trí trong hình bên trên, nằm sát bên công trường Francis Garnier – tức công trường Lam Sơn).
Auto-hall này rất thành công và đắt hàng, công ty của Bainier xây thêm auto-hall ở đối diện chéo qua bên kia Bùng Binh Bồn Kèn, tức vị trí khách sạn REX ngày nay, trở thành auto-hall lớn nhất vùng viễn đông thời bấy giờ. Ông Bainier mất năm 1941 tại Sài Gòn, vợ con của ông tiếp tục việc kinh doanh đến năm 1953 thì trở lại Pháp, khi đó vợ chồng hoàng thân Ưng Thi (cháu nội của Tùng Thiện Vương) và Nguyễn Thị Nguyệt Nga mua lại tòa nhà Bainier để xây khách sạn REX, nằm đối diện với auto-hall trong hình bên trên.
–
Diện mạo của dinh Norodom (Dinh Độc Lập) 100 năm trước. Dinh này ban đầu là nơi làm việc của Thống đốc Nam Kỳ. Khi được hoàn thành năm 1871, dinh này được đặt tên là dinh Norodom, theo tên của nhà vua nước Cao Miên. Sở dĩ chính quyền Pháp đặt tên này là muốn thể hiện sự ủng hộ đối với ông vua nước Cao Miên, người đã ký hiệp ước để Pháp đô hộ Cao Miên mà không cần phải tốn một viên đạn nào.
Dinh Norodom mang phong cách kiến trúc tân Baroque, ảnh hưởng từ kiến trúc của Ý. Màu tường nguyên thủy của dinh là vàng nhạt, trên nền đã granit được nhập khẩu từ Pháp. Mặt tiền được trang trí, chạm khắc bằng đá mịn, gian trung tâm có sàn lát đá cẩm thạch.
Năm 1955, tổng thống Ngô Đình Diệm đổi tên dinh Norodom thành Dinh Độc Lập, là nơi trở thành biểu tượng quyền lực của chính quyền, cũng là nơi ở và làm việc của tổng thống.
Năm 1962, dinh này bị phá sập một phần của cánh trái, tổng thống quyết định hủy bỏ dinh cũ và xây lại một Dinh Độc Lập mới hoàn toàn theo thiết kế của kiến trúc sư lỗi lạc Ngô Viết Thụ. Có nhận định cho rằng Ngô Đình Diệm không muốn tòa nhà quan trọng nhất của chính quyền lại là một kiến trúc mang đậm dấu ấn của Pháp thời thuộc địa, nên nhân việc dinh bị hư hại đã cho phá hủy để xây dinh mới mang dấu ấn riêng của người Việt.
Hình ảnh mặt tiền của dinh Norodom 100 năm trước (1921). Công trình kiến trúc này tồn tại 91 năm (1871-1962)
–
Đầu đại lộ Somme (nay là Hàm Nghi) và Quai de Belique (nay là Bến Bạch Đằng). Tòa nhà bên phải thường được biết đến với cái tên Tổng nha Quan Thuế (nay là trụ sở Chi cục Hải Quan).
Ban dầu, tòa nhà này mang hình dáng khác, của ông Wang Tai (Vương Thái) xây dựng năm 1867. Nơi đây từng là tòa thị trưởng Sài Gòn trong vài tháng trước khi trở thành trụ sở của phòng thương mại, rồi trở thành khách sạn Cosmopolitan.
Đến năm 1882, chính quyền Pháp tại Saigon mua lại tòa nhà để sửa chữa làm các văn phòng thuế vụ. Tuy nhiên, vì tòa nhà cũ không đáp ứng được nhu cầu nên nó đã được phá đi để xây tòa nhà mới theo thiết kế của kiến trúc sư Foulhoux, hoàn thành vào năm 1887, trở thành tòa nhà mang Hôtel des Douanes, kiến trúc đó vẫn còn cho đến ngày nay sau hơn 130 năm.
–
Bên trái hình là đại lộ Bonard (nay là Lê Lợi), bên trái hình là đường Catinat (đường Tự Do). Khu nhà bên trái chính là vị trí Eden sau này, bên phải hình là một phần của Continental Palace. Tiệm thuốc Solirène ở trong hình này là một trong những tiệm thuốc tây lớn đầu tiên ở Sài Gòn. Trước đó, thời thế kỷ 19 thì vị trí này là quán “Grand Café de la Musique”. Sau khi khu nhà này được giải tỏa để xây khu thương xá Eden thì vị trí này là quán cafe Givral danh tiếng.
–
Đây là hình ảnh của nơi ngày nay là Công trường Mê Linh, vào thời điểm này mang tên là công trường Rigault de Genouilly.
Trong hình này có 2 tượng đài nổi tiếng. Tháp nhọn bên trái hình là tháp Lamaille, để vinh danh một người Pháp tên là Jules Lamaille (còn có tên khác là Navaillé), là một đại úy Hải quân Pháp đã có đóng góp nhiều trong việc phát triển thương mại tại Saigon và thuộc địa. Trước đó tháp Lamaille được dựng ở vị trí bờ sông đầu đường Catinat vào năm 1865 (chỗ Bến Bạch Đằng ngày nay), sau đó mới dời về vị trí này.
Vài năm sau đó (có thể là vào năm 1877), vị trí này còn được dựng thêm bức tượng Thủy sư đề đốc Pháp Charles Rigault de Genouilly (ở bên cạnh tháp Lamaille), nên công trường này mang tên là Rigault de Genouilly. Đây là tên của chỉ huy các lực lượng Pháp và Tây Ban Nha trong giai đoạn mở đầu của chiến dịch Nam Kỳ, mở đầu cuộc xâm chiếm Việt Nam của Pháp.
Thời đó người Sài Gòn thường quen gọi là Tượng Một Hình, Tượng Hai Hình và Tượng Ba Hình, trong đó bức tượng hình viên sĩ quan Pháp (Rigault de Genouilly) trong ảnh này chính là Tượng Một Hình. Tượng Hai Hình được đặt ở trước Nhà Thờ Đức Bà (đầu đường Catinat), ở vị trí “tượng Đức Mẹ vô nhiễm nguyên tội” sau này. Gọi là “2 hình” vì đó là tượng của 2 người Bá Đa Lộc và Hoàng Tử Cảnh. Tượng Ba Hình được đặt ở Công trường Quốc Tế (vị trí Hồ Con Rùa sau này), gọi là 3 hình vì đó là tượng đài của 2 binh sĩ Pháp cộng với 1 tượng trên đài cao.
–
Vị trí đầu đường Catinat, ngã ba với đường Quai de Myre de Vilers (nay là Bến Bạch Đằng – Tôn Đức Thắng). Bên trái hình là Nam Việt Khách Lầu, nơi mà chỉ vài năm sau đó (1924) được giải tỏa để xây dựng khách sạn Majestic lộng lẫy vẫn còn cho đến nay.
Đối diện ở bên kia đường là địa chỉ số 2 Catinat (bên phải hình này) là khách sạn, quán cafe mang tên de la Rotonde. Trên lầu của khách sạn này là văn phòng của công ty tàu biển Chargeurs Reunis (Năm Sao) mà Văn Ba (Nguyễn Tất Thành) đến xin làm phụ bếp trên tàu Latouche Tréville để đi qua Pháp năm 1911. Sau này, nhiều bài báo ở trong nước đính chính nói rằng Văn Ba lên bên tàu ngay tại đầu đường Catinat này để làm phụ bếp, chứ không phải ở Bến Cảng Nhà Rồng như sách sử đã ghi.
–
Hình này cũng thể hiện vị trí đầu đường Catinat, còn đường có đường rày xe lửa chính là Quai de Myre de Vilers (Bến Bạch Đằng). Bên phải của hình là Bến của hãng tàu Vận tải đường sông, nơi cập bến của nhiều con tàu viễn dương nổi tiếng.
Đông Kha – chuyenxua.net
Hình ảnh: manhhai flickr
