Từ những năm thập niên 1950 trở đi, làng văn nghệ Sài Gòn xuất hiện một nghệ sĩ được gọi là “quái kiệt”, khi ông có biệt tài vừa thổi harmonica vừa uống bia hay ăn chuối, hoặc thổi cùng lúc 2 chiếc kèn bằng mũi. Đó là nghệ sĩ Tòng Sơn – “đệ nhất khẩu cầm” của Việt Nam.
Nghệ sĩ harmonica Tòng Sơn tên thật là Dương Ngô Tòng, sinh ra năm Canh Ngọ 1930 ở miền Tây Nam Bộ. Tuổi thơ của ông là những chuỗi ngày chạy giặc và sống trong hoàn cảnh nghèo khổ.
Cơ duyên đến với bộ môn thổi kèn harmonica của Tòng Sơn là từ năm 16 tuổi, trong lúc chạy loạn, ông đã vô tình lượm được cây kèn harmonica của một lính Pháp đánh rơi trong đống đổ nát. Từ thời điểm đó, ông cũng như là đã “lượm” được chính cuộc đời mình, vì đó là một bước ngoặt rất lớn.
Bị tò mò, thu hút bởi những âm thanh phát ra từ cái harmonica, cứ rảnh rỗi ông lại lôi kèn ra thổi, từ những âm ngắt quãng, hụt hơi cho đến những đoạn ngân dài hơn… Ông phát hiện ra mình có sự nhạy cảm với âm thanh và hợp với loại kèn này, từ đó trở đi đã trở thành vật bất ly thân của mình.
Thời điểm thập niên 1940, hầu như không có người dạy thổi harmonica nên ông chủ yếu tự mày mò sau khi học vỡ lòng với ông cậu biết sơ sơ về kèn. Học thêm chút nhạc lý cơ bản từ anh trai của mình, cậu bé Tòng mày mò bắt chước chơi lại các bài hát được phát trên đài phát thanh. Thời đó, bài được nhiều người biết đến, lại dễ thuộc, dễ chơi lại trên harmonica là Lên Đàng của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước. Nhiều bạn bè, người quen đã bất ngờ trầm trồ thích thú khi nghe ông chơi bản nhạc này một cách điệu nghệ, với nhạc cụ bé xíu trong lòng bàn tay.
Vì lận đận mưu sinh cơm áo nên nghệ sĩ Tòng Sơn đến với nghệ thuật khá muộn. Năm 1950, rời quê miền Tây để lên Sài Gòn làm thợ sắp chữ trong một nhà in. Ông kiếm sống bằng nghề này, nhưng cũng vì nó mà bị chính quyền thời đó bắt vào bót Catinat vì được thuê in truyền đơn cho Việt Minh để chống Pháp. Một thời gian sau được ra tù, hành trang và cũng là người bạn duy nhất của ông Tòng vẫn chỉ là cây harmonica bé nhỏ.
Năm 1950, trong cuộc thi “Tuyển lựa tài tử” do Đài Phát thanh Pháp Á tổ chức, Dương Ngô Tòng thử ghi danh dự thi môn harmonica. Vì chưa tự tin nên ông lấy thêm tên cha của mình ghép vào tên mình, để lỡ có thi rớt thì năm sau thi bằng tên thật, từ đó xuất hiện tên Tòng Sơn. May mắn mỉm cười, Tòng Sơn được giải, chính thức bắt đầu con đường nghệ thuật đang mở rộng thênh thang trong bối cảnh đời sống văn nghệ tự do cởi mở và bắt đầu trở nên sôi động ở Sài Gòn thời đó.
Tên tuổi Tòng Sơn bắt đầu nổi tiếng, ông nghĩ ra nhiều cách biểu diễn để thu hút khán giả, kết hợp giữa âm nhạc và tạp kỹ.
Trong một lần được đi xem nghệ sĩ harmonica người Mỹ đến Sài Gòn biểu diễn rất điêu luyện và được khán giả tán thưởng rất nhiệt liệt, ông có quyết tâm làm một cái gì đó để chứng tỏ người Việt không thua kém. Ông tập vừa ăn chuối vừa thổi kèn, nhưng ban đầu không dám đem ra biểu diễn. Trong một lần về biểu diễn ở Cần Thơ, ông đánh bạo giở ngón nghề đã khổ luyện trong thời gian dài ra, không ngờ được khán giả đón nhận. Ông có tự tin hơn và mang về Sài Gòn biểu diễn, đạt được thành công ngoài mong đợi.
Click để xem Tòng Sơn biểu diễn vừa ăn chuối, uống bia, vừa thổi kèn bằng mũi
Nhân đà đó, nghệ sĩ Tòng Sơn mày mò tìm chiêu mới, đó là vừa uống nước ngọt vừa thổi. Năm 1957, trong tiệc cưới của ca sĩ Duy Mỹ trong ban Tam Ca Sao Băng, nhóm bạn của Tòng Sơn là nhạc sĩ Khánh Băng, Phùng Trọng đề nghị ông “nâng cấp” màn biểu diễn: thay nước ngọt bằng bia. Sau đó, những tiết mục của ông đã được công chúng xếp vào danh mục biểu diễn của các nghệ sĩ tôn xưng là “quái kiệt” như Ba Vân, Trần Văn Trạch. Đó là một vinh dự rất lớn, vì danh hài Tùng Lâm trong thời đỉnh cao cũng chỉ được gọi là “tiểu quái kiệt” mà thôi.
Nghệ sĩ Tòng Sơn ước tính rằng trong cuộc đời biểu diễn hơn 70 năm của mình, ông đã ăn hơn 10 tấn chuối, hàng chục nghìn chai bia qua các màn diễn.
Năm 1966, khi bộ phim cao bồi lừng danh The Good, The Bad and The Ugly của đạo diễn Sergio Leone được chiếu rạp ở Sài Gòn, giai điệu bất hủ của cây harmonica do nhạc sư Ennio Morricone tạo ra đã làm giới trẻ trở nên mê đắm âm thanh của nhạc cụ này. Liên tục nhiều năm sau đó, các loại phim cao bồi luôn được đánh dấu bằng âm thanh harmonica đã trở thành một phương tiện quảng bá độc đáo cho tài năng của nghệ sĩ Tòng Sơn. Gần như suốt cả một thập niên, đi đâu người ta cũng yêu cầu ông chơi lại bài nhạc cao bồi này, và cũng khi nhắc tới bài nhạc này, người ta lại cứ phải nhớ đến Tòng Sơn.
Tòng Sơn trở thành sao hạng A trong làng giải trí miền Nam, được mời đi lưu diễn khắp nơi trên thế giới qua các nước như: Lào, Campuchia, Mỹ, Nhật, Pháp, Ý, Đức, Úc… Thời đỉnh cao của mình, mỗi ngày ông nhận đến 5 show diễn, tiền cát-sê mỗi tháng ít nhất là 200.000 đồng, tính theo giá vàng thời đó thì ông có thể mua được cả trăm cây vàng trong vài năm sự nghiệp.
Sau năm 1975, nghệ sĩ Tòng Sơn theo đoàn hát Hương Miền Nam đi diễn khắp các tỉnh, sau đó về Sài Gòn thường xuyên diễn tại các sân khấu Tuổi Trẻ, Hòa Bình, 126, Trống Đồng. Năm 2013 nghệ sĩ Tòng Sơn nghỉ hưu, không còn trong biên chế các đoàn hát nữa, nhưng ông vẫn nhận đi diễn, ngay cả khi đã tuổi cao sức yếu ở tuổi ngoài 80. Ông cho biết:
“Hồi 75 tuổi tôi vẫn một mình chạy xe Honda đi diễn, không cần ai chở. Giờ chân tôi yếu lắm rồi, không đi nổi nữa. Mấy cái kèn đạo cụ gắn với tôi, tôi cũng cho hết rồi. Kể cả những tờ báo viết về tôi, tôi cũng cho hết, không giữ lại cái gì cả.
Trước đây tôi đi diễn cũng có tiền nhưng không để dành vì nghĩ mình không sống được lâu. Đợt đó tôi bệnh nặng, từ bệnh viện ra cầm kèn thổi không còn chút hơi nào. Tôi nằm bệnh viện suốt hai tháng trời, về nhà một cái là cho hết đồ diễn vì nghĩ không còn sức để đi diễn nữa. Tôi cho hết các loại kèn, quần áo”.
Thời trẻ Tòng Sơn rất đào hoa, có nhiều vợ, ông tiết lộ rằng có đến 8 đời vợ, riêng người vợ đầu có tới 10 người con. Từng làm ra rất nhiều tiền, từng có nhiều vợ con, nhưng những năm cuối đời nghệ sĩ Tòng Sơn sống cô đơn và túng thiếu trong căn nhà trọ chỉ 13m2 ở Sài Gòn, sau đó về sống chung với người em gái ngoài 70 tuổi.
Tâm sự trên một bài báo, ông cho biết:
“Nếu tui biết tiết kiệm thì đã không phải sống cảnh “nay đây mai đó” như bây giờ. Thời vàng son với nghề, tiền tui kiếm được dư mua nhà to nhà lớn ở đất Sài Gòn này. Nhưng mà lúc đó cứ nghĩ mình còn trẻ, sức lực, tài nghệ và cả khán giả ủng hộ nên tui chẳng tính đến đường lui lúc cuối đời”.
Trong một chương trình truyền hình năm 2021, Tòng Sơn kể:
“Tôi có nhiều con lắm, tôi có tới 8 vợ liền. Riêng với người vợ đầu tiên, tôi đã có tới 10 đứa con. Hồi đó tôi đào hoa lắm, ai cũng mê.
Nhưng hiện tại tôi không ở với người vợ nào hết, cũng không sống với con cái. Tôi ở riêng một mình cùng người em gái thôi.
Sở dĩ như vậy vì ngày trước tôi có lỗi với người vợ đầu tiên. Tôi sống không đàng hoàng, không chịu lo cho gia đình, vợ con, bỏ bà ấy đi ở với người khác. Tôi có 10 đứa con với bà ấy nhưng không lo cho đứa nào.
Một mình bà ấy phải làm vợ, làm chồng, làm cha, làm mẹ nuôi 10 đứa con lớn khôn. Tôi sai ngay từ đầu nên giờ không trách đứa con nào hết. Tôi biết đó là lỗi của mình.
Sau này, tôi ở với bao nhiêu người vợ tiếp theo, vợ đầu của tôi đều biết hết. Có những lúc thấy tôi khổ, bà ấy cũng mua đồ này nọ tới thăm. Tôi cũng có xin lỗi bà ấy và bà ấy đã tha thứ cho tôi.
Các con tôi thi thoảng cũng gọi điện hỏi thăm tôi chứ không giận hờn gì hết. Với mấy người vợ sau, tôi chỉ ở trong 8, 9 năm rồi chia tay vì khổ quá”.
Năm 2018, nghệ sĩ Tòng Sơn nhập viện vì nhiều bệnh tuổi già: huyết áp, suy nhược cơ, tim mạch… và phải nhờ tới sự giúp đỡ của các bạn bè đồng nghiệp và người hâm mộ.
Đến ngày 3/8/2020, ông một lần nữa phải nhập viện vì bị ngã và cao huyết áp. Biết rõ bệnh tình của mình, nghệ sĩ Tòng Sơn đã chuẩn bị sẵn hậu sự cho mình, có sẵn chỗ khi nằm xuống.
Ngày 12/6/2022, sau thời gian được đưa vào phòng chăm sóc đặc biệt, dù được các y – bác sĩ bệnh viện Trưng Vương tận tình cứu chữa nhưng do tuổi cao, sức yếu và mắc nhiều bệnh nền, nghệ sĩ Tòng Sơn đã qua đời tại nhà riêng, hưởng thọ 92 tuổi.
chuyenxua.net
