Trong làng nhạc miền Nam trước 1975, nhạc sĩ Đỗ Lễ không phải là một tên tuổi quá nổi bật, tuy nhiên công chúng vẫn luôn nhớ tới ông như là tác giả của những ca khúc thất tình nổi tiếng, tiêu biểu nhất là Sang Ngang, Chia Ly và Tình Phụ.
Click để nghe đọc về hoàn cảnh sáng tác ca khúc Sang Ngang
Đó là 3 bài hát rất buồn, được nhạc sĩ viết cho những mối tình buồn trong đời mình.
Nhạc sĩ Đỗ Lễ đã viết nhạc từ khi còn rất trẻ (15 tuổi), nhưng phải đến gần 10 năm sau đó, khi ông sáng tác ca khúc nổi tiếng nhất trong sự nghiệp là Sang Ngang thì mới bắt đầu được công chúng biết đến.
Trong giới văn nghệ Sài Gòn trước 1975, hầu như ai cũng biết mối tình si mà Đỗ Lễ dành cho nữ ca sĩ Lệ Thanh vào khoảng đầu thập niên 1960. Đó là thời gian Lệ Thanh đang là một ngôi sao rất được ái mộ của làng nhạc Sài Gòn, còn Đỗ Lễ còn là một nhạc sĩ vô danh, ngày ngày “trồng cây si” theo người đẹp khắp các phòng trà ca nhạc. Nhưng nữ ca sĩ Lệ Thanh vốn nổi tiếng là ngoan hiền, kín đáo, thường xa lánh đám đông, không bao giờ xuất hiện trước vào chí và truyền thông, và cũng né tránh luôn cả mối tình si của Đỗ Lễ.
Một hôm, nàng đột ngột bỏ dở sự nghiệp ca hát khi đang ở trên đỉnh cao danh vọng để cất bước “sang ngang” theo chồng, để lại rất nhiều sự nuối tiếc cho khán giả mến mộ, và người bị đau buồn, hụt hẫng lớn nhất, không ai khác, chính là Đỗ Lễ.
Người cùng thời kể lại rằng nhiều lần thấy cảnh Đỗ Lễ ngồi dưới hàng ghế khán giả ngắm nhìn Lệ Thanh biểu diễn trên sân khấu phòng trà ca nhạc một cách say mê. Có lẽ rằng lúc đó chàng trai trẻ tưởng như người đẹp đang cười riêng với mình, hát riêng cho mình nghe. Tâm trạng não nề, Đỗ Lễ tìm tới men say rượu đắng, mơ tưởng ra một cuộc tình bi luỵ không thành của mình và Lệ Thanh, rồi viết thành ca khúc Sang Ngang với những lời ca chia ly sầu muộn:
Thôi nín đi em
Lệ đẫm vai rồi
Buồn thương nhớ ơi!
Em hỡi đôi mình
Mộng này đã tan
Tình đã dở dang
Click để nghe Thái Thanh hát Sang Ngang trước 1975
Bức tranh chia ly thê thiết của đôi tình nhân được vẽ lên bằng những lời ca dịu dàng mà chua xót. Trong bức tranh mờ mịt, mơ hồ ấy của chỉ có hai người tình ngồi cạnh nhau, xen giữa tiếng khóc nức nở của cô gái là những lời vỗ vễ đứt quãng, nghẹn đắng của chàng trai:
Em khóc những chiều
Anh xót xa nhiều
Thương cho tình yêu
Nỗi buồn chua cay
Khi lòng đổi thay
Thôi hết sum vầy
Nước mắt của cô gái trong bài hát đã tuôn trào trên khoé mắt, ướt đẫm vai chàng trai, còn nước mắt của chàng trai thì chảy ngược vào trong “chua cay” và “xót xa”. Từng câu hát thả rơi chầm chậm hàm chứa những ẩn ức sâu kín của một cuộc tình đã “đổi thay”. Người yêu đã đổi thay, đã quyết dứt áo đi lấy chồng nhưng chàng trai chẳng thể oán trách, chẳng thể giận hờn chỉ có thể câm lặng vỗ về cô gái đang chìm trong suối lệ, chua xót cho cuộc tình đã rơi vào ngõ cụt.
Những giọt nước mắt chảy ra của cô gái có thể làm vơi phai đi nỗi sầu muộn của chính cô, phần lại cứu chuộc tội lỗi nhưng những giọt nước mắt chảy ngược vào trong vào trong của chàng trai thì chỉ khiến cõi lòng thêm tái tê, đau đớn, khiến cho sự phẫn uất, oán hờn càng thêm dữ dội:
Nếu biết rằng tình là giây oan
Nếu biết rằng hợp rồi sẽ tan
Nếu biết rằng yêu là đau khổ
Thà dương gian đừng có chúng mình
Chàng trai vùng vẫy, mong đào thoát khỏi kiếp sống nhân sinh: “thà dương gian đừng có chúng mình”, nhưng nào có dễ dàng gì buông bỏ một kiếp người. Vậy nên càng vùng vẫy lại càng đau khổ, càng muốn buông sầu lại càng sầu như trong hai câu thơ nổi tiếng của nhà thơ Lý Bạch khi xưa:
Rút dao chém xuống nước, nước càng chảy mạnh
Nâng chén tiêu sầu, càng sầu thêm
Nhưng dù có khổ đau, phẫn nộ, chàng trai vẫn nhớ rằng, có một cô gái đang khóc lả trên vai chàng.
Lau mắt đi em
Gần hết đêm rồi
Buồn thêm nữa sao?
Mai bước sang ngang
Lòng thêm nát tan
Tình đã dở dang
Trong đêm đen mờ mịt như hiện thực phũ phàng của cuộc tình hoa mộng, chàng trai nén lòng, dìu đỡ cô gái dậy, lau nước mắt cho cô, vỗ về cô bằng những lời ca dịu dàng mà kiên quyết, băng lạnh. Bởi tình yêu nồng nhiệt, ấm áp trong chàng giờ đây đã chỉ lại những chua chát, đớn đau:
Thôi khóc làm gì?
Đã lỡ duyên thề
Thương nhau làm chi?
Nỗi buồn ai hay?
Khi mình chia tay
Xa cách nhau rồi
Hàng loạt câu hỏi thả xuống: Buồn thêm nữa sao? Thôi khóc làm gì? Thương nhau làm chi? Nỗi buồn ai hay? nghẹn đắng những dằn dỗi. Chàng quyết định buông tay, quyết định quay lưng bước đi bởi chẳng còn hy vọng gì nữa, bởi “lòng đổi thay” rồi, bởi người ấy “mai bước sang ngang”, còn gì nữa đâu để mà níu giữ?
Click để nghe Lệ Thu hát Sang Ngang trước 1975
Hẳn là nhạc sĩ Đỗ Lễ cũng đã tự nhủ lòng mình hãy “buông bỏ” khi người đẹp Lệ Thanh đột ngột “sang ngang” lên xe hoa, nhưng con tim nào có chịu ngủ im theo sự sắp đặt của lý trí, vẫn thổn thức không thôi những nhịp đập trái ngang. Vậy nên, ông lại viết thêm lời 2 để hát tiếp về cơn mộng tình bi luỵ:
Năm tháng trôi qua!
Nay bỗng nhớ lại
Chuyện tình đắng cay
Anh nuốt thương đau
Nhìn tình dở dang
Lòng thêm khóc than
Ôi xót xa nhiều
Lệ bỗng tuôn trào
Thương cho tình côi
Trách thầm người yêu
Nỡ phụ tình tôi
Không nói nên lời
Ở phần lời 2 này, đã chẳng còn nước mắt, chẳng còn bóng dáng của cô gái năm xưa. Chỉ có tiếng khóc và những giọt lệ tuôn trào của chàng trai sau bao nhiêu năm tháng ôm mối tình xưa ngậm ngùi, cay đắng giấu chặt trong lòng. Khi chia tay nhau, chàng trai câm lặng bước đi chẳng buông một lời trách móc với cô gái “thay lòng” thì bây giờ chàng đã biết “trách thầm người yêu nỡ phụ tình tôi”. Dù là lời trách móc chỉ lặng lẽ âm thầm “không nói nên lời” nhưng chàng trai dường như đã bắt đầu thả lỏng với cõi lòng mình, không còn nín nhịn mà bộc bạch, bày tỏ, bung xoã cõi lòng.
Nếu biết rằng cuộc đời ngang trái
Nếu biết rằng tình này chóng phai
Cho chúng mình mang nhiều đau khổ
Thì yêu đương đành cố chôn vùi
Những ẩn ức, oán thán cũng phần nào dịu lại, không còn phẫn uất, cuồng nộ, vùng vẫy nữa mà bình thản chấp nhận.
Thôi nhé em ơi
Tình đã lỡ rồi
Buồn cũng thế thôi
Anh nén chua cay
Nhìn em khóc than
Tình duyên bẽ bàng
Thôi nhắc làm gì
Cho xót xa nhiều
Bao nhiêu hận căm
Mối tình ngày xưa
Xóa dần trong mơ
Chôn xuống tuyền đài
Thay cho hàng loạt câu hỏi giằng xé, đớn đau, băng lạnh ở cuối cuộc chia tay trong phần lời 1, là những lời ca mềm mại, đầy ve vuốt. Câu hát “thôi nhé em ơi” đầy ngọt ngào, trìu mến tưởng như viết cho cô gái năm xưa nhưng không nào bóng dáng người em nào trong phần hồi nhớ này, chỉ có cõi lòng nuối thương, chua cay của nhạc sĩ đang dậy song, nên đành viết để ve vuốt, vỗ về cõi lòng của chính mình.
Có thể thấy nhạc sĩ đã dùng một loạt chữ “thôi” trong những lời hát sau cuối này:
Thôi nhé em ơi, tình đã lỡ rồi
…
Buồn cũng thế thôi
…
Thôi nhắc làm gì?
Những lời hát như những lời nhắc nhở, dằn xuống những đau thương xưa cũ, chôn vùi những đốm lửa le lói vừa bất chợt loé lên giữa đống tro tàn.
Bạn bè đương thời nhận xét, Đỗ Lễ mặc dù là một người quảng giao, vui vẻ nhưng đồng thời cũng là một nhạc sĩ có tâm hồn nhạy cảm, đa sầu đa cảm. Mối tình đầy tuyệt vọng với nữ ca sĩ Lệ Thanh vừa đẩy nhạc sĩ rơi vào hố sâu sầu thảm nhưng đồng thời cũng đẩy âm nhạc của ông thăng hoa rực rỡ như một vầng pháo hoa trên bầu trời nghệ thuật khiến bao người ngưỡng mộ và cảm mến.
Trước năm 1975, bài Sang Ngang được cả 3 nữ danh ca nổi tiếng nhất Sài Gòn thể hiện, đó là Thái Thanh, Lệ Thu và Khánh Ly:
Trước 1975, Khánh Ly chỉ hát lời 2 của ca khúc
Sau năm 1975, phiên bản được yêu thích nhất có lẽ là giọng hát đượm buồn của Ngọc Lan:
Click để nghe Ngọc Lan hát Sang Ngang
Vào những năm cuối đời, trong những lần tâm sự với bè bạn, nhạc sĩ Đỗ Lễ từng nói rằng chuyện tình của ông với Lệ Thanh năm xưa không phải là “tình đơn phương” như nhiều người lầm tưởng. Tuy nhiên vì nhà ông nghèo nên không “môn đăng hộ đối”, và lần chia ly trong bài Sang Ngang đã đẫm lệ sầu bi.
Nữ danh ca Thanh Lan nhận xét về ca khúc này như sau:
“Đỗ Lễ đã đến với khán thính giả yêu nhạc bằng đôi hia bảy dặm, chỉ cần đặt bút viết xuống đôi lời thủ thỉ “Thôi nín đi em, lệ đẫm vai rồi, buồn thương nhớ ơi…”, anh đã trọn vẹn nắm được con tim của tất cả những ai đã từng nếm được hạnh phúc cũng như đau thương của tình yêu đích thực”.
Ngay sau đó, nhạc sĩ Đỗ Lễ còn sáng tác một ca khúc khác, có nội dung gần giống với Sang Ngang, đó là Chia Ly, cũng với tâm trạng của một người phải tiễn người yêu sang ngang:
“Mai lên xe hoa em sầu trong áo cưới
Em lên xe hoa còn thương nhớ một người
Ai gieo đau thương đếm từng đêm ướt gối
Em đã đi rồi, em đã quên người tình xưa”
Tuy nhiên, sau năm 1975, vì những nhầm lẫn về in ấn, hầu hết các băng nhạc, CD nhạc ở hải ngoại đều ghi tên ca khúc này là Chuyện Buồn Tình Yêu – Mặc Thế Nhân.
Ca khúc này từng được cố ca sĩ Mỹ Thể thu live ca trong băng nhạc Jo Marcel, mời các bạn nghe lại sau đây:
Click để nghe Mỹ Thể hát Chia Ly trước 1975
Nói đi em câu chuyện buồn tình yêu
Nói đi em vì tình thương quá nhiều
Khóc làm chi cho hoen úa rèm mi
Cho nát cánh phong bì
Nhớ thương nhau rồi đi
Nói đi em khi chuyện mình dở dang
Nói đi em để tình duyên lỡ làng
Khóc làm chi cho chua xót tình yêu
Cho cay đắng thêm nhiều
Yêu chẳng được bao nhiêu..
Bài hát là một câu chuyện tình yêu buồn, hoàn cảnh 2 người giống như trong ca khúc Sang Ngang. Cô gái cứ lặng yên không nói, không đáp lại lời vỗ về an ủi của người yêu, chỉ có những giọt nước mắt nghẹn ngào làm hoen úa rèm mi…
Nữ ca sĩ Lệ Thanh theo chồng và mai danh ẩn tích cho đến tận ngày nay, hoàn toàn không trở lại với ánh đèn sân khấu lần nào nữa, và mối tình đơn phương của nhạc sĩ Đỗ Lễ cũng dần nguôi ngoai theo thời gian.
Ca khúc Sang Ngang có thể xem là để kết thúc cuộc tình buồn, nhưng đồng thời cũng đã mở ra một mối nhân duyên khác cho cuộc đời nhạc sĩ Đỗ Lễ. Thời gian sau đó ông gặp gỡ và quen biết với nữ ca sĩ Hoài Xuân, người đầu tiên trình bày nhạc phẩm Sang Ngang của ông tại các phòng trà ở Sài Gòn. Năm 1989, trong bài báo viết về nhạc sĩ Đỗ Lễ, tác giả Lâm Tường Dzũ viết về nữ ca sĩ Hoài Xuân như sau:
“Khoảng cuối năm 1964, ở tại một phòng trà nhỏ nằm gần đường Đinh Tiên Hoàng, Đakao, Tân Định có cái tên rất là Nhựt Bổn Kontiki. Nhạc khúc Sang Ngang được một ca sĩ hạng B tên Hoài Xuân trình bày. Cô ca sĩ khoảng 17, 18 tuổi rất xinh, rất đẹp có đôi mắt buồn não ruột. Nàng cất giọng ca thê lương băng giá cả màn đêm. Bản nhạc nầy được giới thưởng ngoạn buổi đó khen ngợi nhiệt tình…”
Không rõ khi ngắm nhìn Hoài Xuân hát trên sân khấu bản nhạc tình da diết dành cho tình cũ, nhạc sĩ Đỗ Lễ đã nghĩ ngợi gì. Chỉ biết rằng, sau buổi ra mắt ca khúc rất thành công đó, mỗi lần Hoài Xuân đi diễn ở phòng trà, Đỗ Lễ đều đặn xuất hiện đưa đón cô. Nhiều người nói rằng, nhạc sĩ Đỗ Lễ yêu Hoài Xuân nhưng thực chất là yêu bóng hình của người cũ thấp thoáng trong những giai điệu mà Hoài Xuân ngày ngày trình diễn trên sân khấu. Nhưng rồi, bất chấp ánh mắt nghi ngại của một số người quen và cả sự can ngăn dữ dội của gia đình, hai người vẫn quyết định tiến tới hôn nhân. Sau 6 năm bên nhau và có với nhau 3 người con, Đỗ Lễ chia tay vợ. Hôn nhân tan vỡ, Đỗ Lễ đau khổ viết nhạc phẩm Tình Phụ với những lời ca đớn đau, sầu muộn:
Chuyện tình mười mấy năm qua nay bỗng xót xa mỗi khi sầu dâng
Còn đâu ngày quen biết nhau đã yêu em rồi, yêu cả một đời
Click để nghe Lệ Thu hát Tình Phụ trước 1975
Ca khúc Tình Phụ được nhạc sĩ Đỗ Lễ sáng tác vào khoảng năm 1970, sau 6 năm yêu đương và hôn nhân với nữ ca sĩ Hoài Xuân. Nhưng ở đây nhạc sĩ lại viết rằng: “chuyện tình mười mấy năm qua nay bỗng xót xa..”. Mười mấy năm ấy, chắc có lẽ không phải tính riêng cho cuộc tình với người vợ đầu Hoài Xuân hay nữ ca sĩ Lệ Thanh mà có lẽ cho tất cả những mối tình đau thương trước đó dồn nén lại. Cho đến tận khi tự tay kết liễu đời mình ở tuổi 56 với lý do được cho là vì thất vọng với nhân tình thế thái, nhạc sĩ Đỗ Lễ dường như chưa từng may mắn trong tình yêu, chẳng có người phụ nữ nào thấu hiểu và yêu thương ông trọn vẹn. Định mệnh đó của cuộc đời Đỗ Lễ khiến cho ông trở thành vị nhạc sĩ của những bản nhạc “đệ nhất thất tình”.
Khi em đã phụ lòng anh
Nỡ phụ lòng anh
Đau thương để lại xót xa vô vàn
Chỉ là bội ước những lời hẹn thề mà lòng tái tê
Những giai điệu chậm buồn, nghe như tê tái như nức nở tuôn trào hoà quyện cùng những lời than van, oán hờn của nhạc sĩ. Còn gì đớn đau, xót xa hơn hai chữ “phụ bạc” trong tình yêu, vậy mà nàng “nỡ phụ lòng anh”, nỡ “bội ước những lời hẹn thề” đã trao cho nhau…
Click để nghe Carol Kim hát Tình Phụ trước 1975
Thôi nhé em, còn hận tình này
Bao nhiêu đắng cay, hãy cố quên đi
Đem chôn vùi vào ngày thật buồn
cho anh cô đơn mãi mãi mà thôi
Thôi nhé em, người nào phụ tình
Lòng buồn một mình, ray rứt không thôi
Khi phụ lòng, thì nợ tình người
Mang theo thương đau khi giã từ nhau
Chuyện tình tàn với năm qua mang thêm xót xa mỗi khi lệ rơi
Sầu dâng ngày tháng đớn đau trách ai phụ mình, trách ai bạc tình
Câu hát “chuyện tình tàn với năm qua” chắc hẳn là ám chỉ chuyện tình với nữ ca sĩ Hoài Xuân, bởi ca khúc ra đời ngay khi mối tình này tàn lụi. Và cũng chính câu “chuyện tình tàn” này đã khơi nên ngọn lửa thương đau từ đống tro tàn cũ. Sầu lại thêm sầu, nhạc sĩ đành chỉ biết thầm trách kẻ phụ tình, xót xa cho số phận éo le của mình.
Đầu thập niên 1972, nhạc phẩm Tình Phụ được lựa chọn làm ca khúc chính trong phim Sóng Tình do nữ minh tinh Thẩm Thuý Hằng đóng vai chính. Đồng thời, ca khúc cũng đi đến vòng chung kết tại Đại hội Điện ảnh Á Châu, hạng mục những bản nhạc phim hay nhất được tổ chức tại Tokyu Nhật Bản.
Click để nghe ca khúc Tình Phụ trong phim Sóng Tình có minh tinh Thẩm Thúy Hằng
Nhạc sĩ Đỗ Lễ còn sáng tác rất nhiều ca khúc khác nữa, tuy nhiên 3 bài nổi tiếng nhất trong sự nghiệp của ông là Sang Ngang, Chia Ly và Tình Phụ, đều là những bài nhạc thất tình nổi tiếng nhất của nhạc vàng. Ba bài hát này rất buồn, và nỗi buồn đó như là đã vẫn vào cuộc đời của người sáng tác, bởi vì nhạc sĩ Đỗ Lễ đã vĩnh viễn ra đi vào năm 1997 ở tuổi 56, khi ông đã tự kết liễu đời mình vì những nỗi buồn riêng không thể giải tỏa được.
Người tình ở bên cạnh Đỗ Lễ những năm cuối đời là Vương Thị Lam Phương đã nhận xét về ông như sau: “Đỗ Lễ là một người rất ủy mị, con người anh ấy cũng rất yếu đuối, cứ gặp chuyện gì buồn là trở nên suy sụp, rất chán nản và không còn thiết hoạt động gì nữa, theo tôi nghĩ đó chính là điều đưa đến sự ra đi của anh ấy!”
Đông Kha & Niệm Quân – chuyenxua.net
